---

Metraj nedir, nasıl yapılır?

İnşa edilecek projenin tüm kısımlarının (İnşaat, Elektrik, Mekanik, Altyapı, Çevre Düzenleme vb.) tek tek iş kalemlerinin detaylı bir biçimde adet/m²/m³/mt/km cinsinden miktarlarının hesaplanıp yaklaşık maliyete esas oluşturulacak hale getirilmesine metraj denir.

Metraj kelimesinin anlamı TDK‘ ya göre;

Fransızca métrage kelimesinden dilimize girmiş olup, metre ile ölçme, uzunluk anlamındadır.

Dilimizde metraj kelimesinin kullanım amacı ile anlamı birbirini tam olarak karşılamamaktadır. Metrajın aslında bizdeki kullanım karşılığı, yapı yaklaşık maliyet veya hakediş‘ e esas miktar anlamındadır.

Metraj hazırlanırken yapılan hatalar

Projenin imalat miktarlarını hesaplamak tecrübeli teknik personel için basit bir işlemdir. Mesleğe yeni başlayanların küçük hataları, devamında büyük hatalar zincirine dönüşüp işin içinden çıkılmaz hale gelir. Genellikle yapılan yanlışlar şunlardır;

• Birimlerin yanlış yazılması
• Miktar hesaplarında işlem hatası
• Benzer miktarlarda hata yapılması
• Proje okuma/anlayamama hatası
• Sayfaları icmale aktarırken yapılan genel hatalardır.

Yanlış metrajın sonuçları

İmalat miktarlarının hesaplanması esnasında yapılan yanlışlıklar, işveren veya yüklenici taraflarından birinin haksızlığa uğramasına sebep olacaktır. Bu durum, Kurum ve kişilere ayrıca maddi ve manevi olarak zarara sebebiyet verecektir. Bu zararlar etraflıca belirtilmiştir.

1- Projenin durması uzun ve yorucu yargı süreçleri,

2- Yatırımlardan elde edilecek faydanın sağlanamaması,

3- Yüklenicinin iflası, işverenin bütçesinin sarsılması gibi birçok olumsuz durumu meydana gelecektir.

Metraj hesaplarken yapılması gerekenler

Projeyi anlama

İmalat miktarları hesaplanmadan önce yapılması gereken ilk iş, planlanan projeyi tüm detayları ile vakıf olunması gerekir. Bütün projeler okunmadan, yapılacak iş iyice idrak edilmeden hesaplara başlanmamalıdır.

İmalat kalemlerini anlama

Yapılacak olan proje detaylı bir biçimde incelendikten sonra, mahal listesi ve poz tarifleri incelenmesi gerekmektedir. Her ne kadar teknik olarak yanlış olsa da bazı planlarda poz birleştirilmeleri yapılmaktadır. Hangi imalatın, hangi poz fiyat tarifinin içerisine girdiği net bir şekilde incelenip anlaşılması gerekir.

Birimleri anlamak

Ülkemiz’ de ister Kamuya isterseniz özel sektöre yapım işleri ile ilgili keşif çalışması yapmak istediğinizde, sektöre yön veren 1934 yılında kurulmuş olan Yüksek Fen Kurulunu (Yfk) referans noktası olarak almanız faydanıza olacaktır. Çünkü; Yüksek Fen Kurulu(Nafia nezareti) bugün itibariyle Osmanlı dönemi (1884-1923) 39 yıllık, Cumhuriyet dönemi 88 yıllık(1934) toplamda 127 yıllık asırları aşan tecrübesiyle Kamu ile özel sektöre yapım işlerinde yol göstermektedir. Bugüne kadar ki; tüm yayınları milyarlarca dolarlık acı tecrübelerle oluşturulmuştur. Bu yüzden nadir özel sektörün tecrübesi yapım işleri standart oluşturma konusunda hiçbir zaman Kamu Kuruluşlarının önüne geçememiştir. Ezcümle, yapacağınız yapım işleri ile ilgili tüm çalışmalarda Yüksek Fen Kurulu standartlarını öğrenip, uygulamalarınızda baz almanız mesleki açıdan büyük önem taşımaktadır.

İmalat kalemlerinin birimlerini fen kurulunun analizlerinde belirtmiş olduğu birimleri baz almalısınız. Bu konu ile ilgili her yıl yayınlanan birim fiyatları ve analizlerini incelemenizi tavsiye ederim. Bu konuyu tam olarak öğrenmeden yaklaşık maliyete esas miktar hesaplaması yapamazsınız.

Metraja esas birimler tablosu

KISIM	YAPILAN İŞLER	BİRİMİ
İnşaat	Kazı, Toprak ve Blokaj işleri	m³
İnşaat	Beton işleri	m³
İnşaat	İnşaat Demiri ve Çelik Konstrüksiyon İşleri	ton
İnşaat	Demir İşleri	kg
İnşaat	İksa İşleri	m²
İnşaat	Kalıp imalatları	m²
İnşaat	Taş duvar imalatları	m³
İnşaat	Çatı ve örtüsü işleri	m²
İnşaat	Oluk ve inişler	mt
İnşaat	Tuğla duvar işleri	m²
İnşaat	Denizlik	mt
İnşaat	Bordür işleri	mt
İnşaat	Şap, tesviye , zemin kaplama işlerinin tamamı	m²
İnşaat	PVC imalatları (kapı, pencere, kapak vb. işler)	kg
İnşaat	Cam	m²
İnşaat	Sıva, boya, mantolama işleri	m²
Mekanik	Pprc ve demir boru işleri	mt
Mekanik-Elektrik	Sayılabilen tüm imalatlar	adet
Elektrik	Sortiler	adet
Elektrik	Sigortalar	adet
Elektrik	kablolar	mt

İmalat miktarlarının yanlış hesaplanması

Proje üzerinden imalat metrajları çıkartılırken yapılan en çok hatalar, miktarların olması gerekenden fazla veyahut eksik hesaplanmasıdır. Bunun sebebi, bazı kısımlarda ki imalatların unutulması veya sehven iki sefer yazılmasıdır.

Doğru metraj hesaplaması için 5 temel kural

1. Günümüz çağında, internet, cep telefonu, kapı zili ve diğer dışsal faktörler tamamen dikkatimizi dağıtmaktadır. Bu yüzden metraj hesaplamasına başlamadan önce, sizi rahatsız edecek tüm faktörleri azaltın.
2. Projeler artık dijital ortamlarda hazırlanmakta ve incelenmektedir. Ancak, hesaplama yapacak personelin doğru bir hesaplama için muhakkak dijital ortamda veya basılı projelerde her kısımda boyama yöntemi ile işaretleme yaparak çalışması gerekmektedir. Benzer elemanları farklı renklerde ve kalemlerde işaretleyiniz.
3. Proje üzerinde miktarları hesaplamaya başladığınızda, mesainin bitmesi, yemek molası, vb. tüm faktörlerde her ne olursa olsun, hesaplama yaptığı kısmı bitirip, ondan sonra proje başından kalkması gerekmektedir. Örneğin; demir metrajı üzerine çalışıyorsanız, 1. kat kolon demirlerini hesaplamaya başladıysanız, bu kısmı muhakkak bitirin ve kaldığınız yeri yazılı olarak not bırakın.
4. İmalat kalemlerinde eleman boyutları hesaplanırken en ve boy planlardan, yükseklikleri kesitlerden alın.
5. Detay ve örneklerini aşağıda vereceğimiz metraj cetvellerini kısım, bölge vb. detaylara ayırarak doldurunuz.

Metraj cetvel örnekleri ve doldurulması

İmalat miktarları hesaplanırken göz önünde bulundurulması gereken en önemli hususlardan bir tanesi, yapılan işlemler başka biri tarafından incelendiğinde hangi miktarın, hangi kısımdan, nereden alındığının kolayca anlaşılabilmesine olanak verecek şekilde yazılması gerekir.

Hesaplama yapılacak imalatlar, aks, kat, kısım, bölge, kot ile detaylıca açıklaması yapılmalıdır. Benzer özelliklerde ki yapı elemanlarının hesabına başlandığında, yapının tümündeki miktarı brüt olarak hesaplayıp, daha sonra boşluklar detaylıca belirtilerek hesaptan düşülmelidir. Birden fazla kısımda bulunan imalatların hesabında, her kısma ait miktarlar ara toplam alınarak devam edilmelidir. Örneğin sıva imalatı hesaplanırken, mahal mahal hesaplanmalı ve kat miktarları icmalde ayrıca belirtilmelidir.

Ön keşfe esas yaklaşık metraj hesabı

Kamu Kurum ve Kuruluş’ ların bazı acil durumlarda uygulama projeleri hazırlanmadan ön projeler üzerinden birim fiyat teklif cetveli için keşfe esas metraj çıkartılması gerekmektedir. Projenin bu aşamasında bazı belirsizlikler bulunduğundan detaylı miktarlar çıkartılamadığı için, uygulamalardaki deneyimlerle kazanılmış yaklaşık olarak kabul edilebilecek birim üzerinden yapılara göre tahmini olarak dokümanlara eklenebilmektedir. Şüphesiz bu değerler, sadece ön keşifte, ihaleye acil bir durumda çıkabilmek için konulmaktadır. Yapıların niteliklerine göre farklılıklar oluştursa da, standart bina yapımlarında aşağıdaki tahmin yöntemi ile yakınlaştırılmış imalat miktarları tahmin edilerek keşfe esas hale getirilebilmektedir.

• 1 m² inşaat alanı için 0,20 – 0,25 m³ beton,
• 1 m³ beton için 7,00-8,00 m² kalıp,
• 1 m³ betonda 80-110 kg demir,
• İnşaat demirinin %40-45 ince, %55-60 kalın demir,
• Pencere doğramalarının %75-90′ ı cam imalatı,
• 1 m³ kereste ile 40,00 m² kalıp,
• 1 m³ kereste ile 12-16 m² doğrama,
• 1 m² çatı yüzeyi için 17 adet marsilya tipi kiremit,

ön kabulleri ile yaklaşık maliyet miktarları kabaca hesaba dahil edilebilir. Bu hesaplar tüm kaynaklarda bulabileceğiniz ön kabul hesaplarıdır. Peki 2022 yılı itibariyle yeni tip projelerde bu durum nasıldır? Bir adet örnekle inceleyelim.

2022 yılı bina ortalama metraj katsayıları

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı İl Müdürlüğü yapım işi projesi 2022 yılı katsayıları aşağıda verilmiştir.

BİNA KAT ADEDİ	BODRUM+ZEMİN+3 KAT = TOPLAM 5 KAT
BİNA TOPLAM m²	BRÜT : 5.220,00 m²
BİTİŞ TARİHİ	2023

• Toplam demir miktarı : 692,00 ton
• Toplam demirin %32′ si ince demir (8-12)
• Toplam demirin %68′ i kalın demir (14-28)
• Toplam beton miktarı (grobeton dahil) 5.500,00 m³
• 1 m²’ ye düşen beton miktarı 1,057 m³ (Görüleceği üzere yeni binalarda eski kabullere göre beton miktarı 4 kat artmıştır.)
• 1 m³’ e betona düşen demir miktarı 125,81 kg
• Toplam kalıp miktarı 14.500,00 m²
• 1 m³ betona düşen kalıp miktarı 3,03 m²
• 1 m²’ ye düşen güvenlikli kalıp iskelesi 5,20 m³

Görüleceği üzere yeni nesil binalarda, önceki yapılara göre m²’ ye düşen imalat miktarları daha yüksek hale gelmiştir. Bu yüzden ön kabul ile yaklaşık hesap yapılacağı durumda, en yakın zamanda benzer yapının 1 m²’ ye düşen imalat miktarlarının baz alınması halinde yanlışlık makası fazla açılmayacaktır. Ancak muhakkak benzer yapılara yakın olması gerekir. Tek katlı bir yapının ön kabulleri ile yüksek katlı bina ön keşfe esas miktar hesaplanmamalıdır.

Metraj Özeti

Yapılması planlanan ön veya kesin projenin uygulama miktar hesapları oldukça fazla sayfa sayısına ulaşacaktır. Yaklaşık Maliyet ve Hakediş için bu hesaplamaları gösteren sayfaların tamamı değil, sadece icmallerde toplanan ana rakamlar gerekli olacaktır. Bu açıklamaların özeti niteliğinde sayılacak icmal sayfasına metraj özeti denmektedir.

Nakliye metrajları nasıl hesaplanır?

İmalat kalemlerine ait miktarlar ile nakliye pozlarındaki miktarlar farklılık göstermektedir. Nakliye metrajı ile ilgili detaylı bilgiye vakıf olabilmek için Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Yüksek Fen Kurulu Birim fiyat analizlerine hakim olmak gerekmektedir. Binlerce imalat kalemi olduğu göz önüne getirildiğinde günümüzde paket programlar vasıtasıyla hazırlanması kolaylığı elde edilmiştir. Bazı pozlara ait nakliye miktarı hesaplamasını bilginize sunuyoruz.

Örneğin; 15.160.1003 poz numaralı “Ø 8- Ø 12 mm nervürlü beton çelik çubuğu, çubukların kesilmesi, bükülmesi ve yerine konulması” iş kaleminde 1 ton için 1,05 ton nakliye miktarı oluşmaktadır. Bu durumun sebebi 1 ton demir imalat analizinin içerisinde 1,05 ton demir olmasıdır. Benzer poz olan 15.160.1004 poz numaralı “Ø 14- Ø 28 mm nervürlü beton çelik çubuğu, çubukların kesilmesi, bükülmesi ve yerine konulması.” iş kaleminde ise 1 ton imalat miktarı için 1,07 ton nakliye miktarına konulması gerekmektedir. Yine 15.275.1101 poz numaralı imalatta ise “250/350 kg çimento dozlu kaba ve ince harçla sıva yapılması (dış cephe sıvası)” Çimento, kum ve su nakliyesi miktar hesabı yapılması gerekmektedir.

• 15.120.1002 “Makine ile yumuşak ve sert küskü’ lük kazılması (serbest kazı)” 1 m³ kazı miktarının 2 katı Kazı ve Moloz Nakli ton olarak hesaplanır.
• 15.120.1007 “Makine ile patlayıcı madde kullanmadan sert kaya kazılması (serbest kazı)” 1 m³ kazı miktarının 2,60 katı Kazı ve Moloz Nakli ton olarak hesaplanır.
• Kırmataş imalat birimi m³’ dür. Nakliyesi de kazıdan farklı ton olarak değil m³ olarak aktarılır.
• 1 ton 15.165.1003 poz numaralı imalat için, 0,88 ton nervür’ lü çelik nakli, 0,22 ton sac nakli olarak hesaplanır.

Nervür

Meydan-Larousse ve Türk Dil Kurumu tanımına göre Fransızca’ dan dilimize geçmiş, direnci arttıran çıkıntı anlamındadır.

Nakliye metrajı yapılmayacak imalatlar

Yukarıdaki konuda nakliye imalat hesaplamaları hakkında detaylı açıklama yapmıştık. Bu bölümde yapım işlerinde nakliye hesabı yapılmayacak imalat kalemlerinden bazıları aşağıda liste halinde bilginize sunulmuştur.

• Beton imalatları (analizin içerisinde nakli dahil şeklinde rayiç fiyatı belirlenmiştir.)
• Kalıp işleri
• Yalıtım işleri malzemelerine
• Seramik işleri
• Plastik ve Alüminyum doğrama işleri
• Parke işleri
• Alçıpan duvar imalatları
• Asma tavan imalatları
• Her türlü boya imalatları
• Mekanik İmalatlar
• Elektrik İmalatları
• Cam pozları
• Paslanmaz çelik korkuluklar

Görüleceği üzere benzer iş kalemlerinde dahi farklılıklar bulunmaktadır. Bu yüzden analizlere hakim olmadan, nakliye hesaplamaları yapamazsınız.

Kesin Metraj

Kamu ve özel sektör işlerinde, ön proje üzerinden teklif birim fiyat götürü bedel sözleşme imzalanan işlerde, işin bitimine müteakip son hakediş evraklarının hazırlanması sırasında uygulamada yapılan tüm imalatların metrajlarının tek tek son haliyle yapılmasına kesin metraj denir.

Yapılarda metraj hesaplama sırası

Ön veya kesin proje üzerinde hesaplama yapılması ile ilgili teknik bir sıralama bulunmamaktadır. Ancak, ihale dokümanındaki mahal listesi ve birim fiyat tarifleri ile birlikte, işi sahada yapıyormuş gibi hesap yapılması hem iş kalemi atlamanızı hem de hata yapma riskinizi azaltacaktır. Genel kullanım amaçlı yapıların hesaplama sırasını kabaca örneklendirelim.

1. Kazılar
2. Betonarme imalatlar (kalıp, demir ve beton)
3. İskele imalatları
4. Çatı yapılması
5. Tuğla duvar işleri
6. Kapı ve Pencere kasa işleri
7. Elektrik tesisatı altyapısı
8. Mekanik tesisat altyapısı
9. Tavan sıvaları
10. İç ve Dış sıvalar
11. Kapı ve pencere kanatlarının takılması
12. Soğuk demir imalatlarının yapılması
13. Mantolama, boya ve badana işleri
14. Duvar kaplama imalatları
15. Döşeme kaplamaları (şap, seramik, parke, mermer vb.)
16. Tesisat montaj işlemleri
17. Ahşap işlerin yapılması (mutfak dolapları, sayaç kutuları, vestiyer vb.)
18. Altyapı işleri
19. Çevre düzenleme işleri

İhale Mevzuatı ve Metraj

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’ nda hesaplama ile ilgili özel bir düzenleme bulunmamaktadır. Ancak ikincil mevzuatlar ve ihtilafların çözüm yolu olan Yüksek Fen Kurulunun bu doğrultuda vermiş olduğu emsal karar mevcuttur. İhale mevzuatı açısından bu durumu 3 kısımda açıklayacağım.

Anahtar teslim götürü bedel işlerde metraj

İhale mevzuatında anahtar teslim götürü bedel olarak hazırlanan ihale dosyalarında, metraj ve yaklaşık maliyetin belirtilmesi kanunen yasaktır.

Yapım İşleri Uygulama Yönetmeliğin’ de anahtar teslim işlerde

Metraj listelerinin hazırlanması; ihale konusu işe ait proje ve mahal listelerindeki ölçü ve tariflere göre işin bünyesine giren imalatların hangi kısımda ve ne miktarda yapılacağının belirlenmesi amacıyla; anahtar teslimi götürü bedel teklif almak suretiyle ihale edilecek işlerde iş kalemi ve/veya iş grubu şeklinde düzenlenir.

Teklif birim fiyat götürü bedel işlerde metraj

Anahtar teslim götürü usulde metrajın verilmesi yasaktı. Ancak birim fiyatlı işlerde metrajların teklif cetvelinde verilmesi zorunluluktur.

Yapım İşleri Uygulama Yönetmeliğin’ de birim fiyatlı işlerde

Birim fiyat teklif almak suretiyle ihale edilecek işlerde ise metrajlar iş kalemi şeklinde düzenlenir.

Proje ve Metraj ilişkisi

Yaklaşık Maliyete esas imalat miktarlar hesaplarının anahtar teslim götürü bedel işlerde net olarak doğru bir şekilde hazırlanmış olması gerekmektedir. Bu konuda gerek idare’ ye itirazlarda gerekse yargı da binlerce uyuşmazlık dosyası bulunmaktadır. İşveren tarafından hazırlanan imalat miktarları direkt yaklaşık maliyeti belirlediğinden dolayı yanlış hesaplanması neticesinde zincirleme hatalara sebep olmaktadır. Yapı yaklaşık maliyetin yanlış hesaplanması, aşırı düşük teklif sınır değerini değiştirecek ve aşırı düşük sorgulaması‘ na girecek firmaların değişmesine sebep olacaktır. Bu durumda ihale yüklenimini kazanacak firmayı değiştirebilir. 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’ nun 5 . Maddesi temel ilkelere aykırılık teşkil edecektir.

İşin yapımı esnasında iş programı hazırlanması‘ na göre hakediş imalatları belirlenmekte ve yaklaşık maliyete göre ödeme dilimleri belirlenmektedir. Bir imalatın eksik hesaplanması firmaya sadece yüklenici karından fedakarlık yapması yeterli olmayabilir. Çünkü, firmanın finans dengesi bozulacak ve büyük projelerde batma riski ile karşı karşıya kalacaktır. Örneğin, demir metrajında 100 ton yerine sehven 60 ton yazıldığında, yüklenici imalatı yaparken 100 ton demir indirip işleyecek, ancak parasını alma zamanı geldiğinde 60 ton üzerinden hakediş yapacaktır.

Finans dengesi alt üst olacaktır. Bu işten sadece firma zarar görmeyecektir. Temel ilke müteahhidin para kazanmadığı hiçbir işte, imalat kalitesi yüksek olmaz. Ayrıca yüklenici firmanın iflas etmesi yatırımın yarım kalması sonucu oluşacak zararların hesabı imkansızdır. (okul inşaatının yarım kalıp, eğitim ve öğretim yılına yetişmemesi halinde Kamu’ nun taşımalı eğitime harcayacağı finans ve vatandaş memnuniyeti üzerinden örneklendirebiliriz.)

Açıkladığımız sebeplerle yapılacak hesapların çok dikkatli ve titiz çalışmalar sonucunda hazırlanması gerekir.

Proje Hatası

İmalat miktar hesabının doğru olabilmesi için uygulama projelerinin eksiksiz ve sıfır hataya en yakın uzaklıkta olması gerekir. Ülkemiz’ de maalesef Kamu personelleri bazı kurumlarda teknik donanım ve tecrübe olarak yetersiz kalmaktadır. Kamu personeli projeleri kendisi hazırlamasa bile, danışmanlık hizmeti aldığı proje firmasının teslim ettiği dokümanları kontrol edemeyecek seviyededir. Bu işin temel kuralı “bir işi kontrol etmek için, o işi sıfırdan yapabilecek kapasiteye sahip olunması gerekir”. Kamu veya Özel sektör yatırımları için proje hatası felaket derecesinde işleri içinden çıkılamaz hale sokabilir.

Kamu Kurum ve Kuruluşu proje hataları ile ilgili yasal mevzuat açısından inceleme yaptığımızda aşağıdaki hususlar ortaya çıkmıştır.

Yüksek Fen Kurulu Proje Hatası ile ilgili verdiği bir kararda;

Projelerin Uygulanması başlıklı 13 üncü maddesinde yer alan ”sözleşme konusu işler; idare tarafından yükleniciye verilen …….. uygulama projelerine uygun olarak yapılır ” hükümlerine aykırılık teşkil etmekte olup bu işin sözleşmesi ve eklerinde yer alan hükümlerin mevcut ihale mevzuatıyla uyumlu ve dengeli bir şekilde oluşturulamadığı görülmektedir. Sözleşmesi, kanunların çerçevesini çizdiği Anahtar Teslim Götürü Bedel kavramına ve tipine uygun olarak akdedilen ihalelerde Öncelikle uygulama projelerindeki imalat detaylarından hareketle yapım şartları belirlenmekte, metrajlar tespit edilmekte ve tespitler mahal listelerine aktarılmaktadır. Mahal listesinin dayanağı uygulama projesi olmakta, yüklenicilerin tekliflerini de buna dayalı olarak verdikleri kabul edilmektedir. ihale dokümanında yer alan ve isteklilerin tekliflerini hazırlamalarında temel nitelik taşıyan uygulama projesi’ nin asli bir hata ve aykırılıktır.

Yüksek Fen Kurulu Proje Hatası ile ilgili verdiği bir diğer kararda;

Anahtar Teslimi götürü bedel sözleşme usulünde, sözleşmenin herhangi bir ihtilafa meydan verilmemesi ve hukuki bir sorun çıkarmaması için uygulama projeleri, mahal listeleri ile birlikte uyumlu olması, uygulama projelerinin yeterli ayrıntıda olması, detay projelerinin eksiksiz olması, projelerin ihaleden sonra herhangi bir değişikliğe meydan verilmemesi zorunluluktur.

Ayrıca, ihaleye katılan isteklilerin fiyatlarını hazırlayabilmesi için uygulama projelerinin inşaat’ a ilişkin her türlü teknik ayrıntıyı içermesi gerektiği, aksi bir durumda usulün özüne aykırılık teşkil edeceği de açıktır. Çünkü, 4734 sayılı kanun’ un 4. maddesinde uygulama projesi ” belirli bir yapının onaylanmış kesin projesine göre yapının her türlü ayrıntısının belirtildiği proje” şeklinde tanımlanmıştır. Gerek proje yapım ve hazırlama kriterleri ve gerekse uygulama projesinin tanımı dikkate alındığında, anahtar teslimi götürü bedel işlerin ihale dokümanları içerisinde verilen uygulama projelerinde eksik bulunmaması kanun gereğidir.