Mal alımı sınır değer nasıl hesaplanır?

Kasım / 2022 tarihi itibariyle mal alımı sınır değer hesaplamasında ve aşırı düşük teklif sorgulamasında, kamu ihale mevzuatı destekli hukuki bir garabet ortaya çıkmıştır. Yasal dayanağı olmayan ve kamu zararına sebep olan mal alımı sınır değer uygulamaları ortaya çıkmıştır. Bu husus mahkemeden dönmüş ancak sabit düzenleme için yakın zamanda Danıştay tarafından değişeceğini ümit ediyoruz.

Mal alımı sınır değer hesabı mevzuat incelemesi

Kamu İhale mevzuatı açısından mal alımları aşırı düşük teklif değerlendirmesi ile ilgili maddeleri incelersek,

Mal Alımı İhaleleri Uygulama Yönetmeliği

“Aşırı düşük teklifler” başlıklı 58’inci maddesinde “(1) İhale komisyonu verilen teklifleri değerlendirdikten sonra diğer tekliflere veya yaklaşık maliyete göre teklif fiyatı aşırı düşük olanları tespit eder. Bu teklifleri reddetmeden önce, belirlediği süre içinde teklif sahiplerinden teklifte önemli olduğunu tespit ettiği bileşenler ile ilgili ayrıntıları yazılı olarak ister.
(2) İhale komisyonu;
a) İmalat sürecinin ekonomik olması,
b) Seçilen teknik çözümler ve teklif sahibinin mal temininde kullanacağı avantajlı koşullar,
c) Teklif edilen malların özgünlüğü,
gibi hususlarda yapılan yazılı açıklamaları dikkate alarak, aşırı düşük teklifleri değerlendirir. Bu değerlendirme sonucunda, açıklamaları yeterli görülmeyen veya yazılı açıklamada bulunmayan isteklilerin teklifleri reddedilir.”

Söz konusu ihale mevzuatın da “diğer tekliflere göre fiyatı düşük olanları tespit eder” düzenlemesi yer almıştır. Ancak yapım ve hizmet alımında olduğu gibi bunu yasal bir formülle veyahut yöntemle açıklamamıştır. Bunun sebebi daha önceki yıllarda hizmet alımlarındaki sınır değer formülünün kullanılarak aşırı düşük sorgulama sınır değerinin belirlenmekteydi. Değişen mevzuat ile birlikte bu hususta bir boşluk oluşmuştur.

Kamu İhale Genel Tebliği

Mal alımı ihalelerinde aşırı düşük tekliflerin değerlendirilmesi”başlıklı 62/A maddesinde “62/A.1. Mal alımı ihalelerinde, aşırı düşük tekliflerin değerlendirilmesi aşamasında aşağıdaki düzenlemelere göre işlem tesis edilmesi gerekmektedir.
62/A.1.1. Aşırı düşük tekliflere yönelik açıklama istenmesine ilişkin yazıda isteklilerin yapacakları açıklamalara esas olacak önemli teklif bileşenlerinin, bütün istekliler için aynı unsurları içerecek şekilde belirtilmesi zorunludur. Aşırı düşük teklif açıklaması sunulması için isteklilere üç (3) iş gününden az olmamak üzere uygun bir süre verilir. İstekliler, aşırı düşük olarak tespit edilen tekliflerini, bu Tebliğin “Hizmet alımı ihalelerinde sınır değer tespiti ve aşırı düşük tekliflerin değerlendirilmesi” başlıklı 79 uncu maddesinde belirtilen yöntemlerle açıklayabilirler.
62/A.1.2. İhale komisyonu tarafından yapılan değerlendirmede açıklamaları yeterli görülmeyen veya süresi içerisinde yazılı açıklamada bulunmayan isteklilerin teklifleri reddedilir.”

Kamu ihale kurumu mal alımı sınır değer hesap ve sorgulama bakış açısı

Mal alımı sınır değer hesabında Kasım/2022 tarihi itibariyle bir yasal boşluk olduğunu kabul etmiştir. Bu durumu idarenin takdirine bırakarak sorumluluğu kendinden atmaktadır. Yapılan alım ihalelerinde onlarca uyuşmazlık ortaya çıkmaktadır. Bunlardan birine vermiş olduğu cevabı inceleyelim.

Kamu İhale Kurumu Kararı

Kanun, Yönetmelik ve Tebliğ maddelerinde mal alımı ihalelerine ilişkin aşırı düşük tekliflerin değerlendirilmesinde ihale komisyonunun verilen teklifleri değerlendirdikten sonra diğer tekliflere veya yaklaşık maliyete göre teklif fiyatı aşırı düşük olanları tespit etmesi gerektiği, öte yandan Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliği ile Hizmet Alımı İhaleleri Uygulama Yönetmeliği’nin “Sınır değer ve aşırı düşük teklifler” başlıklı ilgili maddeleri uyarınca ve Kamu İhale Genel Tebliği’nde belirtilen yöntemler çerçevesinde sınır değer hesaplanarak teklifi aşırı düşük olanların tespit edilmesi gerektiği, ancak mal alımlarında sınır değer hesaplanma yöntemine ilişkin sınırlayıcı bir düzenleme bulunmadığı, dolayısıyla mal alımı ihalelerinde aşırı düşük tekliflerin tespitinin diğer tekliflere veya yaklaşık maliyete kıyaslanmak suretiyle idarece belirlenmesi gerektiği hükme bağlanmıştır.

Özetle mal alımı sınır değer belirlenmesinin idarenin takdirin de olduğunu belirterek karmaşaya davetiye çıkarmıştır. Kurum haklı olarak ben mevcut yasaya bakarım ve mevcut yasada boşluk varsa sorumluluğun idarenin takdiri olduğunu belirterek konuyu kapatırım mantığı ile yaklaşmaktadır.

Kamu İhale Kurumu devamında

Yapılan inceleme neticesinde, 4734 sayılı Kanun’un 38’inci maddesi uyarınca ihale komisyonu tarafından verilen teklifler değerlendirildikten sonra, diğer tekliflere veya yaklaşık maliyete göre teklif fiyatı aşırı düşük olanların tespit edilmesi gerektiği, mal alımı ihalelerine yönelik olarak ihaleye verilen tekliflerin, diğer tekliflerle veya yaklaşık maliyetle kıyaslanmak suretiyle, hangisinin veya hangilerinin aşırı düşük teklif olarak belirleneceği hususunda idarenin takdir yetkisinin bulunduğu,

bu yetki çerçevesinde sunulan teklifin aşırı düşük teklif olarak belirlenmesinin idarenin sorumluluğunda olduğu, ihale komisyonu tarafından yaklaşık maliyet ve diğer tekliflere göre yapılan değerlendirmede neticesinde ihale üzerinde bırakılan isteklinin teklifinin aşırı düşük teklif olarak değerlendirilmediği belirtilmiş.

Devamında bu itibarla başvuru sahibinin itirazen şikâyet dilekçesinde belirttiği hususlar çerçevesinde ihale üzerinde bırakılan isteklinin aşırı düşük teklif olarak değerlendirilmesinin mümkün olmadığı, bu belirleme ve değerlendirmenin idare tarafından yapılması gerektiği, dolayısıyla başvuru sahibinin iddiasının yerinde olmadığı sonucuna varılmıştır.

İdareler mal alımları sınır değeri belirlerken tamamen kendi inisiyatifleri ile hareket etmektedirler.

Mal alımı sınır değer mahkeme kararı

Yukarıda detaylı bir şekilde belirttiğimiz kamu ihale kurumu kararı sonucu yükleniciler konuyu idari mahkemeye taşımışlardır. İdari mahkemenin verdiği kararı inceleyelim.

Mal alımı sınır değer İdari mahkeme kararı

Uyuşmazlıkta, ihalenin yaklaşık maliyetinin 4734 sayılı Kanunun 8’inci maddesinde öngörülen eşik değerin üzerinde olduğu, yukarıda yer verilen mevzuat hükümleri uyarınca aşırı düşük tekliflerin tespiti ile ilgili olarak düzenleme yapma hususunda idarenin takdir yetkisi bulunduğu ancak, dava konusu ihaleye ilişkin ihale ilanı veya ihale dokümanında aşırı düşük teklif değerlendirilmesi yapılmayacağına dair bir düzenlemeye yer verilmediği gibi, aksine idari şartnamenin 33. maddesinde, aşırı düşük tekliflerin tespit edileceğine ilişkin düzenlemeye yer verildiği dikkate alındığında, idarece ihalenin aşırı düşük teklif sorgulaması yapılmadan sonuçlandırılmasının mevzuata aykırı olduğu anlaşıldığından, davacının itirazen şikâyet başvurusunun reddine ilişkin dava konusu işlemde hukuka uyarlık bulunmadığı sonuç ve kanaatine varılmıştır.
Açıklanan nedenlerle, dava konusu işlemin iptaline,

Özetlemek gerekirse, kamu ihale kurumunun kararını iptal etmiştir. İhale ilanı ve idari şartnamede mal alımı aşırı düşük teklif sorgulaması yapılacağı belirtilen ihalelerde sorgulama yapılması gerektiğine karar vermiştir.

Mal alımı sınır değer tespiti genel değerlendirme

Mevzuatta oluşan boşluktan dolayı, gerek idareler gerekse de yükleniciler için belirsiz bir süreç başlamıştır. Kamu ihale kurumu iptal olan kararını danıştaya götürür ise, ihale mevzuatı değişir ve tekrar sistem düzene girer. Aksi halde hem kamu, hem yüklenici, hem de idare komisyon üyeleri ileride sayıştay denetiminde zarar görür.

Genel ilke idarenin takdir hakkı kamu yararıyla sınırlıdır. Hayatın olan akışında hiçbir mevzuatta yetki verilerek boşluk bırakılmaz. İstekli firmaların veya idarelerin hangi durumda aşırı düşük sorgulaması yapılacağını mevzuatta yapım ve hizmet alımlarında olduğu gibi açık ve şeffaf bir biçimde yazılı kurala çevrilmelidir. Yetki ve sorumluluk karmaşası devam ederse burada usulsüzlük ve devamında yolsuzluk ortaya çıkar.

Mal alımı sınır değer hesabı ve yolsuzluk

İdareler çizgileri belli olmayan bir alan bırakıldığında ülkemizde maalesef daha önce çokça gördüğümüz uygulamalar ortaya çıkmaktadır. Yakın zamanda da mevzuatta bu konuda düzenleme yapılmaz ise yeni örnekleri çok geçmeden çıkacaktır. Nasıl mı; Örneğin mal alımı yapacak olan idare komisyon üyeleri yolsuzluk yapmak isterler ise mevzuatta buna engel bir yasa yok . Bunun adı yasal yolsuzluk. Mal alımı yapacak olan kurum, ihaleye giren firmalardan kendi tanıdıkları olan firmanın altındaki bütün teklifleri aşırı düşük teklif olarak belirlemesinde herhangi bir yasal engel yoktur. Burada sınır değeri istediği gibi belirleyebilmektedir ve Kamu ihale kurumu bu konu idarenin takdirinde diye işin içinden çıkmaktadır. Aşırı düşük teklif sorgulamasında firma eleme yöntemleri ile ilgili detaylı bir şekilde yazılan makalemizi inceleyebilirsiniz.

Mal alımı sınır değer tespiti nasıl yapılmalı

Mal alımlarında, idare piyasadan araştırma yapıp, tekliflerin ortalamasının üzerinde yüklenici karı ve genel gider ekleyerek yaklaşık maliyeti oluşturmaktadır. Yani, kar ve genel gider hariç maliyet rakamı piyasa ortalamasıdır. Bu değer mal alımı sınır değer olarak kabul edilmesi ve sınır değerin altında kalan tüm istekli firmalara aşırı düşük teklif sorgulamasına tabi tutulması gerekir. Mantık olarak idarenin istemiş olduğu teknik şartlara göre almış olduğu fiyat tekliflerinin ortalamasının altında teklif olması incelenmesi gereken bir durumdur. Bu konuyu sadece kamusal alım olarak düşünmeyelim.

İnsanoğlu doğası gereği yapacağı davranış, para harcarken az para ile çok ürün veya hizmet satın almak ister. Örneğin, Kendinize bir otomobil almayı planlarken ortalama fiyatların altında satılan bir araba/ürün şüphe edip detaylı ve dikkatli incelersiniz. İncelemediğiniz takdirde ayıplı, gizli kusurlu veyahut tamamen dolandırılma ihtimaliniz artacaktır. Medyada her gün onlarca bu hususta haber izlemekteyiz. Gün içerisinde yaptığımız harcamaların tamamında geçerli bir durumdur. Fiyatın ucuz olması her zaman beklenen faydayı sağlamayabilir.

Kamu alımında fiyatların düşük olması ile ilgili yapılması gereken de tam olarak budur. Mal alımı sınır değer ve aşırı düşük sorgulaması yaparak alımlarını gerçekleştirmesinde açık bir biçimde kamu yararı vardır.

Mal alımı ihalesinin aşırı düşük sorgulama ile verilmesinin avantajı

Yasa ve mevzuatta belirtilen şartlara uygun olarak mal alımı sınır değer belirlenir ve aşırı düşük sorgulaması kabul edilen firma ile sözleşme imzalanması halinde idare ve kamu kaynaklarının kullanımı verimli hale gelir. Mal alımı sınır değer üzerinden ihale edildiğinde kurum teklif bedelinin %6 oranında kesin teminat alır. Ancak düzgün yapılmış bir aşırı düşük sorgulaması sonucunda sözleşme imzaladığında yaklaşık maliyetin %9 oranında teminat alır.

100,00 TL yaklaşık maliyet olan bir işte istekli firmanın teklif 70,00 TL ve aşırı düşük teklif sorgulaması yapılmaz ise 4,20 TL kesin teminat, mal alımı sınır değer sorgulaması yapılır ise 9,00 TL kesin teminat vermek zorunda. Bu durumda idare ve kamu kendini emniyete alarak, firmanın işi/temini düzgün yapamaması halinde ağır bir şekilde cezalandıracaktır. Bu durum idarenin kontrol gücünü arttırmaktadır. Aynı zamanda firmalar tekliflerini hazırlar iken teminat ve ceza konusunu düşünerek daha sağlıklı bir şekilde karar vereceklerdir.

Bir diğer avantaj ise mal alımı sınır değer ve aşırı düşük teklif sorgulaması yapılarak sonuçlandırılmış alımlarda diğer firmalar teklif fiyatlarını gözden geçirerek bir sonraki alımlarda rekabet ortamı doğal olarak artacaktır. Bu durum hem Kamu İhale Kanunu 5. Madde şeffaflık ve rekabet ilkesinin uygulanmasına yol açacak, hem de kamu maliyesine tasarruf sağlayacaktır.

---